Ο ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΑΙΓΥΠΤΟΥ ΚΑΙ Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΤΟΥ ΔΙΑΔΡΟΜΗ

Ο ελληνισμός της Αιγύπτου και η ιστορική του διαδρομή



Μία ιστορική φωτογραφία: Γεώργιος Παπανδρέου και Π. Κανελλόπουλος στην Αίγυπτο,
όπου στη διάρκεια του πολέμου βρισκόταν η έδρα της εξόριστης Ελληνικής Κυβέρνησης



Του Σπύρου Κουζινόπουλου
Αργοσβήνει ο ελληνισμός της Αιγύπτου, καθώς οι δραματικές εξελίξεις που υπήρξαν εκεί τα τελευταία χρόνια, οι εξεγέρσεις, οι ανατροπές με επακόλουθο την ανασφάλεια, έκαναν αρκετούς από τους ομογενείς μας που ζουν και δραστηριοποιούνται σε αυτή τη μεγάλη χώρα, να την εγκαταλείπουν. Σήμερα, μερικές μόνο εκατοντάδες Ελλήνων, λιγότεροι από 2.000, απέμειναν στην περιοχή.


Στην είσοδο της πόλης η μεγαλοπρεπής επιγραφή στα Ελληνικά "Αλεξάνδρεια"

Κι όμως, οι ομογενείς μας είχαν μία πολύ έντονη κοινωνική, οικονομική, επιχειρηματική και πολιτιστική παρουσία αιώνες τώρα. Την ισχυρή άλλοτε παρουσία του ελληνισμού, ιδιαίτερα στην Αλεξάνδρεια, τη μαρτυρά η τεράστια επιγραφή στην είσοδο της πόλης που γράφει «Αλεξάνδρεια» στα ελληνικά, τα επιβλητικά αγάλματα του Μεγάλου Αλεξάνδρου στην κεντρική πλατεία της πόλης και έξω από τη νέα Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας, το σπίτι-μουσείο του Κωνσταντίνου Καβάφη και τόσα άλλα.
Λαμπρά τέκνα του Αιγυπτιώτη Ελληνισμού, υπήρξαν πολλοί ακόμη άνθρωποι των γραμμάτων και των τεχνών, όπως ο Στρατής Τσίρκας, ο Νίκος Νικολαίδης, ο Τίμος Μαλάνος, ο Πέτρος Μάγνης, η Μαρία Ιορδανίδου, ο Κώστας Παρθένης και Δ. Λίτσας, οι γλύπτες Α. Λαζαρίδης και Θ. Θωμόπουλος αλλά και στο χώρο της μουσικής οι Τζίνα Μπαχάουερ, ο Γιάννης Χρήστου και ο Μάνος Λοίζος.



Η οικογένεια Μπενάκη στον κήπο του σπιτιού της στην Αλεξάνδρεια το 1889

Παρουσία χιλιετιών:
Οι Έλληνες ζούσαν στην Αίγυπτο ήδη από τα αρχαία χρόνια, με τον Ηρόδοτο ο οποίος επισκέφτηκε την Αίγυπτο τον 4ο αιώνα π.Χ. να αναφέρει πως οι Έλληνες ήταν μια από τις πρώτες ομάδες ξένων που είχαν ζήσει ποτέ στη χώρα.
Αργότερα, ο Μέγας Αλέξανδρος κατέκτησε την Αίγυπτο κατά το πρώιμο στάδιο των εκστρατειών του, η οποία βρισκόταν υπό τον έλεγχο των Περσών την εποχή εκείνη και παραδόθηκε χωρίς μάχη. Σεβάστηκε τις φαραωνικές θρησκείες και τις τοπικές παραδόσεις και έθιμα, και ανακηρύχθηκε από το Αιγυπτιακό ιερατείο ως Φαραώ της Αιγύπτου. Ίδρυσε την πόλη της Αλεξάνδρειας, και μετά τον θάνατο του το 323 π.Χ., όταν η γιγαντιαία αυτοκρατορία του διανεμήθηκε στους διαδόχους του με τη Συμφωνία της Βαβυλώνας, η Αίγυπτος δόθηκε στον Πτολεμαίο.
Τους τελευταίους δύο αιώνες, οι Ελληνικές Κοινότητες του Καΐρου και της Αλεξάνδρειας, αποτελούσαν σημαντικό μέρος της νεότερης ιστορίας του Ελληνισμού, με συνέχεια και διάρκεια έως τις μέρες μας. Το 1907 η επίσημη απογραφή κατέγραψε 62.973 Έλληνες στην Αίγυπτο. Έως το 1940, οι Έλληνες ανήλθαν στις 250.000.
Οι δύο αυτές κοινότητες, μαζί με Ελληνορθόδοξο Πατριαρχείο Αλεξανδρείας, αποτελούν σήμερα τους  ακρογωνιαίους λίθους της ελληνικής παροικίας στην Αίγυπτο.

Η ελληνική παρουσία στη χώρα του Νείλου, περνά στη νεότερη και σύγχρονη ιστορία αρχίζοντας από την αρχαία παράδοσή της και στη συνέχεια στα ελληνιστικά χρόνια του Μεγάλου Αλεξάνδρου και των Πτολεμαίων.
Η Ελληνική Κοινότητα του Καΐρου ιδρύθηκε σε πρώτη φάση το 1856, υπό την αιγίδα του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας και επανιδρύθηκε το 1904 υπό άλλη μορφή, με τη συνδρομή Μεγάλων Ευεργετών του Ελληνισμού της Αιγύπτου, όπως υπήρξαν οι: Αχιλλόπουλος, Τσανακλής, Ξενάκης, Ρόστοβιτς, Σπετσερόπουλος, Αθανασάκης και άλλοι ομογενείς ευπατρίδες.



Αίγυπτος: Η ελληνοορθόδοξη εκκλησία στο Πορτ-Σάϊντ

Η οικονομική πρόοδος αρκετών Ελλήνων στους τομείς της βιομηχανίας, του εμπορίου και τον τραπεζικό τομέα, οδήγησε στο μεγάλο κύμα του Ελληνοαιγυπτιακού φιλανθρωπισμού. Έτσι αναδείχθηκαν ευεργέτες που συνεισέφεραν σημαντικά ποσά για το κτίσιμο σχολείων, ακαδημιών, νοσοκομείων και ιδρυμάτων σε Αίγυπτο και Ελλάδα. Μεταξύ αυτών ο Μιχαήλ Τοσίτσας, κάτοικος Αλεξανδρείας που δώρισε μεγάλα ποσά για την ίδρυση του πανεπιστημίου Αθηνών και το Μετσόβιο Πολυτεχνείο. Επίσης ο Γεώργιος Αβέρωφ που βοήθησε επίσης οικονομικά στην κατασκευή του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, στην ίδρυση της Σχολής Ευελπίδων και τη δωρεά του θωρηκτού Αβέρωφ στο Ελληνικό πολεμικό ναυτικό. Ακόμη, ο Εμμανουήλ Μπενάκης που συνέβαλε οικονομικά στην κατασκευή της Εθνικής Πινακοθήκης και ο γιος του, Αντώνης Μπενάκης που ήταν ο ιδρυτής του μουσείου Μπενάκη κ.α.



Ένα σπάνιο φύλλο των "Αιγυπτιακών Νέων" του 1933

Το μεταναστευτικό ρεύμα:
Οι παράγοντες για τη δημιουργία μεταναστευτικού ρεύματος στην Αίγυπτο είναι οι ίδιοι που ισχύουν αναφορικά με όλο τον Ελληνισμό της Διασποράς ή της Αποδημίας. Φυσικά, είναι λογικό να υπήρξαν και κάποιοι ιδιαίτεροι λόγοι, ακριβώς λόγω της ιδιομορφίας της χώρας που τους υποδέχθηκε. Φαινόμενο που ισχύει εξάλλου για όλες τις χώρες.
Οι Έλληνες στην Αίγυπτο αποκτούσαν εθνική και συγχρόνως παροικιακή αντίληψη και νοοτροπία. Όπως και στην υπόλοιπη Αφρική, συνήθισαν σε μια μονοπωλιακή πολιτική, ιδίως κατά την εποχή του Μωχάμετ Άλυ, των διαδόχων του και της αγγλικής κατοχής. Συμμετείχαν στην εμπορική και γενικά οικονομική αναγέννηση της χώρας, ακόμη και όταν ίσχυσε η αγγλική επικυριαρχία, γεγονός που τους ωφέλησε, με τις γνωστές βέβαια ανισότητες στα οφέλη.
Τρία ήσαν τα μεταναστευτικά ρεύματα των Ελλήνων προς την Αίγυπτο: Στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, ιδίως από το 1800, μετά το 1897 και τέλος, ύστερα από τη Μικρασιατική καταστροφή το 1922.
Ο πρώτος ανταγωνισμός που αντιμετώπισαν ήταν αποτέλεσμα της αγγλικής κατοχής από το 1882 και εξής. Και πάλι όμως διατήρησαν τα μονοπωλιακά τους προνόμια, όπως και επί Μωχάμετ Άλυ.



Έλληνες της Αιγύπτου στις πυραμίδες

Οι ιδιαιτερότητες που διέκριναν τον Ελληνισμό της Αιγύπτου υπήρξαν σημαντικές και διαμόρφωσαν μια παροικία που προσέφερε πολλά τόσο στον τόπο, όσο και στην Ελλάδα, που είχε και αυτή, όπως αναφέραμε, τα οφέλη της. Το ελληνικό στοιχείο δέσποσε στην Αίγυπτο, καθώς βρέθηκε σε χώρα χωρίς μεγάλη πολιτισμική και οικονομική ανάπτυξη και επιπλέον πολύ κοντά στην Ελλάδα. Κράτησε εξάλλου γι’ αυτό το λόγο, καλώς ή κακώς, την ελληνικότητά του αλώβητη χωρίς υποχωρήσεις, παρά ελάχιστες και αυτές μετά τη συρρίκνωση – ειδικά στις μέρες μας.
Οι ελληνικές παροικίες και κοινότητες, αδελφότητες και κάθε είδους σωματεία, δημιουργήθηκαν και επέζησαν στην Αίγυπτο για να χρησιμεύσουν σαν «στέγη» των Ελλήνων, ως φιλανθρωπικά ιδρύματα προς εξυπηρέτηση του συνόλου. Είναι δηλαδή αποτέλεσμα ιδιωτικής πρωτοβουλίας όσων Ελλήνων από το 1800 περίπου κατέφευγαν στη χώρα αυτή. Η υπόσταση των φορέων υπήρξε ελληνική, με την ιδιότητα του Νομικού Προσώπου Ιδιωτικού Δικαίου, αναγνωρισμένου από την ελληνική και την αιγυπτιακή πολιτεία.

 

Ελληνίδες του Πορτ Σάιντ στην παραλία το 1927

Οι 4 χρονικές περίοδοι
Η νεότερη παρουσία των Ελλήνων στην Αίγυπτο δύναται να διαιρεθεί σε τέσσερις χρονικές περιόδους, ως εξής:
• Η πρώτη περίοδος καλύπτει τα χρόνια 1830-1881. Περιλαμβάνει, με τάση χρονικά και προς τα πίσω, την εγκατάσταση Ελλήνων σε διάφορες πόλεις και χωριά της Αιγύπτου από την εποχή του ιδρυτή της δυναστείας Μωμάμετ Άλυ μέχρι την αγγλική κατοχή, που υπήρξε συνέπεια της επανάστασης Οράμπι. Στην περίοδο αυτή συγκαταλέγονται: η ίδρυση προξενικών αρχών του ελληνικού κράτους, καθώς και η ίδρυση των πρώτων κοινοτήτων, αδελφοτήτων, συλλόγων και άλλων οργανισμών από μόνιμα εγκατεστημένους Έλληνες.



Αθλητές του Ελληνικού Ναυτικού Ομίλου Καΐρου, προπονούνται στο Νείλο

• Η δεύτερη περίοδος καλύπτει τα χρόνια 1882-1913. Περιλαμβάνει τις προσπάθειες των Ελλήνων να συμμετέχουν στην οικονομία του τόπου και να συνεχίσουν την παροικιακή ζωή ιδρύοντας σχολεία, ναούς, νοσοκομεία και άλλα κοινωφελή ιδρύματα. Γεννιέται η πρώτη γενιά και η γενέτειρα γη λογίζεται δεύτερη πατρίδα. Η περίοδος αυτή, που για τον τόπο σημαίνει, καθαρά, με την έκρηξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου.
• Η τρίτη περίοδος καλύπτει τα χρόνια 1914-1940. Χαρακτηρίζεται οπωσδήποτε και αυτή από μια ακμή στην παροικιακή ζωή των Ελλήνων. Επεκτείνονται τα ιδρύματα και ιδρύονται νέα. 



Ένα φύλλο του 1942 της εφημερίδος ΑΕΡΑ
(Αγγλία, Ελλάς, Ρωσία, Αμερική) που εκδίδονταν
στην Αίγυπτο στα χρόνια του πολέμου

Γεννιέται η δεύτερη γενιά Ελλήνων στην Αίγυπτο, που είναι προφανώς η πολυαριθμότερη. Η χώρα απαγκιστρώνεται από την οθωμανική και την αγγλική κυριαρχία, έστω τυπικά, και γίνονται οι πρώτες πολιτειακές, θα λέγαμε, ανακατατάξεις που προμηνύουν την άνοδο του αιγυπτιακού στοιχείου, φαινόμενα που, με αποκορύφωμα την κατάργηση των Διομολογήσεων, δημιουργούν ανησυχίες στην ελληνική ομογένεια για το μέλλον.
• Η τέταρτη περίοδος καλύπτει τα χρόνια 1940 μέχρι σήμερα, με δύο υποδιαιρέσεις: 1940-1952 και 1952 μέχρι σήμερα. Χαρακτηρίζεται από τη δυναμική παρουσία του Ελληνισμού και την προσφορά των ομογενών κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και από τα εθνικιστικά σοσιαλιστικά μέτρα που πήρε η επανάσταση των ελεύθερων αξιωματικών το 1952, αποτέλεσμα των οποίων υπήρξε η αρχή της φυγής των Ελλήνων από το 1957 και εφεξής.
Η ελληνική κοινότητα Καϊρου: Η Ελληνική Κοινότητα Καϊρου υπήρξε ένα ζωντανό κύτταρο που έδρασε μέσα στην Αίγυπτο, την καρδιά του αραβικού κόσμου, και πέρασε δόξες αλλά και δυσκολίες. Και παρά τις δύσκολες συνθήκες που δημιουργήθηκαν τα τελευταία χρόνια, συνέχισε μέχρι σήμερα την πλούσια φιλανθρωπική, πολιτιστική, πνευματική και κοινωνική της δράση διατηρώντας εκκλησίες, σχολείο, νοσοκομείο, γηροκομείο και τελευταία κάναμε και ξενώνα.



Θεατρική παράσταση από την ελληνική κοινότητα Καίρου τη δεκαετία του ΄40

Ο αριθμός των ομογενών μας που απέμεινε εκεί, είναι σχετικά μικρός, το ευχάριστο όμως είναι ότι σταθερά η δράση τους πολλαπλασιάζονταν τα τελευταία χρόνια. Κι όπως μας έλεγε πριν λίγα χρόνια ο τότε πρόεδρος της Ελληνικής Κοινότητας Καίρου, Χρήστος Καβαλής, η βασικότερη αιτία που προκαλεί μείωση του αριθμού των ομογενών, είναι αυτή της μη παραχώρησης υπηκοοτήτων της χώρας της Αιγύπτου σε ανθρώπους που γεννήθηκαν και μεγάλωσαν σε αυτή την πόλη. 

Περιφορά του Επιταφίου στο Ελληνικό Νοσοκομείο και Γηροκομείο Καίρου

Το ελληνικό νοσοκομείο Καίρου: Ένα άλλο πάλι θέμα καυτό που απασχολεί σοβαρά την κοινότητα είναι η αναβάθμιση του Ελληνικού νοσοκομείου Καίρου, που είναι το μοναδικό μη ιδιωτικό ελληνικό νοσοκομείο εκτός Ελλάδος. Σκοπός της Κοινότητας, είναι να αναβαθμιστεί το νοσοκομείο για να μπορούν να εξυπηρετούνται οι Έλληνες πάροικοι, αλλά και οι Αιγύπτιοι συνάμα για να γίνεται προβολή του ελληνικού ονόματος όχι μόνο στην Αίγυπτο αλλά και σε όλη την Αφρική.
Το ελληνικό νοσοκομείο Καίρου, ιδρύθηκε γύρω στο 1920 και είναι χτισμένο σε οικόπεδο 16.000 μέτρων. Έχουν γίνει πολλά διαβήματα για το σκοπό αυτό προς το Υπουργείο Υγείας της Ελλάδος το οποίο και ανταποκρίθηκε στέλνοντας αξιόλογα μηχανήματα νέου τύπου για τον εξοπλισμό του νοσοκομείου, ενώ βεβαίως απαιτείται και άλλη υποστήριξη και βοήθεια.
Αρχίσαμε μόνοι μας μια προσπάθεια αναβάθμισης του ελληνικού νοσοκομείου και σε οκτώ μήνες αυξήσαμε 50% την ποιότητα του Ιδρύματος. Χωρίς να κάνουμε πολλά, με λίγη οργάνωση και φυσικά με κάποιο μικρή χρηματική επένδυση.



Ρίψη του Σταυρού στα νερά της Αλεξάνδρειας από τον Πατριάρχη Θεόδωρο (6-1-2016)

Οι τελευταίες σελίδες
Όσον αφορά στη σύγχρονη ιστορία των Ελλήνων στη χώρα του Νείλου γράφονται προφανώς οι τελευταίες σελίδες. Παλιοί εξάλλου Αιγυπτιώτες Έλληνες ζουν στην Ελλάδα, την Κύπρο, την Αμερική, την Αυστραλία, οργανώθηκαν κι’ εκεί σε συλλόγους, συγχρωτίστηκαν με τον υπόλοιπο Ελληνισμό στις χώρες αυτές και φυσικά ζουν τη σύγχρονη πραγματικότητα στις χώρες της σημερινής διαμονής τους. Ακριβώς σε ανάλογη προσαρμογή με την αιγυπτιακή πραγματικότητα, είναι αναγκασμένοι να προχωρήσουν σήμερα οι Έλληνες της Αιγύπτου, αν θέλουν να διατηρηθεί έστω και κατ’ ελάχιστον ή και κατ’ όνομα η ελληνική παροικία με τη νέα μορφή της.
Κατά την πρόσφατη επίσκεψή τους στην Ελληνική Βουλή, το Δεκέμβριο του 2015, ο πρόεδρος της Ελληνικής Κοινότητας Αλεξάνδρειας, Γιάννης Παπαδόπουλος, μαζί με τα στελέχη της Ομογένειας, Ε.Κασιμάτη και Ε. Καλορίζο, αναφέρθηκαν στο επείγον ζήτημα της φθίνουσας λειτουργίας του ελληνόφωνου σχολείου της παροικίας, λόγω της μειούμενης ανά σχολικό έτος παρουσίας μαθητών, καθώς φέτος φοιτούν μόλις 70 μαθητές. Και όπως τόνισε, η εξέλιξη αυτή δικαιολογείται από τον φθίνοντα αριθμό των μελών της Ελληνικής Κοινότητας, καθώς έχουν απομείνει στην Αίγυπτο συνολικά περί τους 2000 Έλληνες.
Ενθαρρυντικό στοιχείο αποτέλεσε το γεγονός ότι κατά το φετινό εορτασμό των Θεοφανίων στην Αλεξάνδρεια, στις 6 Ιανουαρίου 2016, ο νέος Διοικητής της Αλεξάνδρειας, Mohamed Ahmed Abd el Zaher, προσφωνώντας τον Πατριάρχη Αλεξανδρείας κ.Θεόδωρο, αφού μίλησε με τα πιο θερμά λόγια για την προσφορά των Ελλήνων στην Αίγυπτο, κάλεσε όλους όσοι έφυγαν να επιστρέψουν στην Αλεξάνδρεια και το Κάιρο. 

ΠΗΓΗ